Ściąga Onet Wiedza Podstawy filozoficzne epoki modernizmu Napisano: 08:54 Młoda Polska Fryderyk Nietzsche:- głosił kult indywidualizmu;- wyrażał przekonanie o „przewartościowaniu wszystkich wartości” – odrzucenie zasad moralnych sprzecznych z interesem silnych jednostek;- był za uprzywilejowaniem jednostek silnych i wartościowych; uważał, że nie powinny one ponosić odpowiedzialności moralnej za swoje czyny i mają prawo odrzucać to, co nie sprzyja ich rozwojowi;-Czytaj więcej w: Poradniki z kategorii

Romantyzm, pozytywizm, modernizm… Download Report Transcript Romantyzm, pozytywizm, modernizm… Temat: Porównanie stosunku modernistów, romantyków i pozytywistów do natury, cywilizacji oraz świata. Romantyzm WALKA „Wolność wiodąca lud na barykady ” Eugène Delacroix MIŁOŚĆ „Pocałunek”- Francesco Hayez Ramy czasowe Poprzedzające epokę tendencje preromantyczne pojawiły się już w latach 70. XVIII w. (literatura angielska, francuska, niemiecka). Jednak za początek nowego okresu uznaje się wybuch rewolucji francuskiej (1789), a koniec przypada na Wiosnę Ludów (1848-1849). W Polsce datą rozpoczynającą romantyzm jest rok 1822, czyli wydanie debiutanckiego tomu poezji Adama Mickiewicza pt. ,,Ballady i romanse”, natomiast koniec epoki wyznacza klęska powstania styczniowego (1864). Romantyzm rozwinął się… Na fali ruchów wolnościowych wyzwolonych przez Wielką Rewolucję Francuską (1789). Walił się stary porządek feudalny, a tworzył nowy ustrój zwany burżuazyjnodemokratycznym. Dotychczasowe autorytety legły w gruzach, a hasła rewolucjonistów stały się inspiracją dla artystów. ,, Wolność wiodąca lud na barykady ” Eugène Delacroix Nowe pokolenie, czyli bohaterowie romantyczni. - zbuntowani zafascynowani tym co mroczne i tajemnicze kwestionujący oświeceniową wiarę w potęgę rozumu ludzkiego nierozważni zwykle dobrze wykształceni PRZYKŁAD „Cierpienia młodego Wertera” „Dziady” Romantyczna wizja świata: NATURA Romantycy z fascynacją wsłuchiwali się w głos natury. Była ona dla nich wielką inspiracją, co dostrzegamy w wielu utworach ówczesnych twórców. Była to także ucieczka przed ułomną i sztuczną rzeczywistością. Natura skrywała w sobie to czego szukali romantycy, czyli tajemniczość i nieprzewidywalność . „Sonety krymskie” „Lilije” „Świtezianka” „Pan Tadeusz” CYWILIZACJA I ŚWIAT Romantycy poszukiwali nowych dróg poznania i myślenia. Doceniali głównie to co irracjonalne. Nastąpił kryzys oświeceniowej wiary w rozum, naukę i prawdę. Pojawiło się nowe pojęcie narodu. Podkreślano, że wartości państwa stanowią ludzie, ich obyczaje, tożsamość i prawa. Fascynowano się ludowością. Powracano do dawnych legend, wierzeń i inspirowano się średniowieczem wykorzystując motywy grozy i fantastyki. Nauka w romantyzmie: Państwowy Uniwersytet w Wilnie, założony w 1579 • Rozkwit Uniwersytetu przez króla Polski Stefana Batorego jako Akademia i Uniwersytet Wileński Wileńskiego • Tajne związki młodzieży wileńskiej (filomaci i filareci) • Skonstruowanie lampy naftowej przez Ignacego Łukasiewicza • Uruchomienie pierwszej linii telegraficznej Pozytywizm NAUKA PRACA „Walcownia żelaza” – Adolph von Menzel Ramy czasowe: Kolejną, po romantyzmie, epoką w kulturze i sztuce jest pozytywizm., który najpierw rozwinął się w połowie XIX wieku we Francji. Jednak za jego początkową datę można uznać rok 1863, ponieważ powstanie styczniowe spowodowało istotne zmiany w świadomości społecznej, a następnie w literaturze i sztuce. Geneza… … wiąże się z sytuacją gospodarczą i społeczną Francji. Rozwijał się ustrój kapitalistyczny i burżuazja oraz nastąpił szybki rozkwit nauk ścisłych. Zaczęto powracać do epoki uznającej wiedzę i rozum za najważniejsze wartości. DARWINIZM Tak nazywa się prąd myślowy, powiązany z zagadnieniami ewolucji gatunków sformułowanymi w 1859 roku przez Karola Darwina. Ta teoria uzasadniła zachodzące w danej grupie społecznej zmiany, doborem naturalnym i nieustanną walką o byt. Ów prąd myślowy bardzo silnie oddziaływał na kulturę drugiej połowy XIX wieku. Karykatura Darwina Światopogląd Praca organiczna u podstaw Szerzenie oświaty wśród najbiedniejszych, aby stali się pełnoprawną częścią społeczeństwa. Współpraca całego społeczeństwa, wszystkich warstw dla dobra kraju. Dużą wagę przykładano do kształcenia i podwyższenia standardów życia . Kult nauki Kult pracy „Bogaćcie się.” Pozytywiści w przeciwieństwie do romantyków interesowali się dobrem ogółu społeczeństwa i swoją pracę opierali na wspólnym działaniu ( Karol Darwin- filozofia organiczna). Mieli świadomość ciągłych zmian w świecie. PRZYKŁAD „Lalka” Bolesław Prus Emancypacja kobiet Było to zwiększenie udziału kobiet w życiu publicznym, zapewnienie dostępu do szkół, aktywności zawodowej. Powstały pierwsze zorganizowanie związki kobiet. Kobiety wreszcie mogły osiągnąć niezależność życiową. Wzorzec osobowy „Nad Niemnem” (Marta, Justyna), „Marta” – Eliza Orzeszkowa Asymilacja Żydówpolegała na integracji Żydów mieszkających w Polsce ze społeczeństwem polskim. Scjentyzm-dzięki wiedzy i nauce można lepiej zrozumieć procesy i problemy społeczne. Utylitaryzmużyteczność dla społeczeństwa. Nauka a odkrycia w pozytywizmie: • • • • • • • „Kurs filozofii pozytywnej” - A. Comte Premiera „Halki” – S. Moniuszko Działalność Szkoły Głównej Warszawskiej „O powstaniu gatunków”- K. Darwin Ukończenie budowy Opery Paryskiej Wynalezienie telefonu (A. G. Bell) Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie (L. Pasteur) Realizm i naturalizm Polegał na przestawieniu świata takiego jaki jest naprawdę, bez zbędnego upiększania. Wszystko miało być zgodne z rzeczywistością, faktami historycznymi i społecznymi. Przykład „Kamieniarze” – Gustave Courbet Inteligencja Tak określano grupę społeczną, która pojawiła się w XIX- wiecznej kulturze. Byli to ludzie wykształceni, bez korzeni arystokratycznych. Było to charakterystyczne dla Europy wschodniej, gdzie pojawiło się zapotrzebowanie na specjalistów. Inteligencję łączył styl życia, wzorce kulturowe, wartości i prestiż społeczny. „Doktor Dwernicki z żoną przy fortepianie” - Stanisław Dębicki Modernizm NOWOCZESNOŚĆ W. Gropius, budynek Bauhausu wDessau-Roßlau ŻYCIE I POPĘDY CZŁOWIEKA Jacek Malczewski - Zatruta studnia (Chimera). „Modernisme”, czyli nowoczesność… Modernizm to określenie ogółu kierunków awangardowych w literaturze i sztuce w okresie 1880 – 1910, przeciwstawiających się realizmowi i naturalizmowi, wyrażających dezaprobatę wobec moralności mieszczańskiej, w dziełach kładących nacisk na indywidualizm, symbolizm, estetyzm. To także jedna z wielu nazw Młodej Polski lub jej pierwszego dziesięciolecia, odznaczająca się:  dążeniem do oryginalności,  innowacyjności,  krytycznym stosunkiem do tradycji i dokonań przeszłych epok. Dwie teorie modernizmu: Artur Schopenhauer Fryderyk Nietzsche Artur Schopenhauer U podstaw całej rzeczywistości leży wola: irracjonalny, ślepy pęd Wola nigdy nie może być zaspokojona, a to prowadzi do cierpienia Ból istnienia można złagodzić przez wyzbycie się pragnień (nirwana), współczucie dla innych cierpiących lub kontemplację piękna w sztuce ,, Jak człowiek dźwiga własne ciało, a ciężaru jego nie czuje, tak nie dostrzega własnych błędów” Artur Schopenhauer Fryderyk Nietzsche  Życie jest najwyższą wartością  Tradycyjna moralność (moralność niewolników) ogranicza życie  Ludzkość musi odrzucić chrześcijaństwo, które hamuje jej rozwój  Ideałem jest nadczłowiek- jednostka kierująca się wolą mocy  Jednostka nie powinna poświęcać się dla społeczeństwa IMPRESJONIZM …. to kierunek w malarstwie i literaturze ukształtowany we Francji w drugiej połowie XIX wieku. Nazwę zaczerpnął od tytułu obrazu Claude’a Moneta „Impresja – wschód słońca” i w języku francuskim oznacza odciśnięcie, wrażenie, indywidualny, przelotny stan uczuć (impression). Choć na początku odnosił się głównie do malarstwa, z czasem został przeniesiony także do literatury Młodej Polski. Terminem tym określa się poezję o charakterze nastrojowym. Dzieła impresjonistyczne cechuje subiektywizm. W malarstwie stosowano techniki oddające wrażenia świetlne, zaznaczające grę światłocieni, rozmyte kontury. Operowano barwą, używano jedynie czystych kolorów. SYMBOLIZM Był wykorzystywany głównie w plastyce. Głoszono, że dzieło artystyczne ma ukazywać problemy duchowe człowieka. Te sfery ludzkich problemów nierozwiązywalnych drogą intelektualną. Nawiązanie do intuizmu. Tematem była abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Środek artystyczny to symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, który poza naturalnym znaczeniem krył metaforyczny sens). Obraz Malczewskiego pt: ”Śmierć”. NATURALIZM  biologizm a) utożsamianie społeczeństwa z organizmem żywej istoty b) pojmowanie człowieka jako cząstki natury, człowiek zdeterminowany jest przez prawa natury c) pojmowanie życia jako wiecznej walki o byt  postawa uczonego i badacza, który wiernie odzwierciedla życie odebrane zmysłami, wierność szczegółów  maksymalny obiektywizm, bez własnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje  brak tematów tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdować odzwierciedlenie w sztuce Naturalizm ubezwłasnowolnia człowieka poprzez prawa natury. „Germinal” (narodziny świadomości społecznej). ARCHITEKTURA W architekturze dominował realizm i secesja. Inspiracją dla architektów było malarstwo. Monet w cyklu obrazów Katedra z Rouen wykazał, że, pokazując tę samą budowlę w różnych porach dnia, można uzyskać zupełnie inny efekt. Na przełomie wieków powstało dzieło, które dopiero w roku 1972 uznano za zabytek. Jest to wnętrze restauracji liońskiego dworca kolejowego w Paryżu, zdobione neorenesansowymi stiukami, lampami i boazerią. Na ścianach wymalowano widoki miast francuskich. Impresjonistyczny w szczegółach charakter ma teatr w Orange Pierre Maignona. Do tego samego stylu należą freski z życia ludu hiszpańskiego w sali bibliotecznej Hispanic Society w Nowym Jorku. Wczesny modernizm: Berlage, Giełda w Amsterdamie Wczesny modernizm: M. Berg, Hala Stulecia we Wrocławiu Modernistyczna emancypacja Przełomowym momentem w walce o równouprawnienie kobiet i mężczyzn była tzw. „pierwsza fala feminizmu" — czyli powstanie w Wielkiej Brytanii na przełomie XIX i XX wieku ruchu sufrażystek, który domagał się przyznania kobietom praw wyborczych oraz możliwości ich uczestnictwa w życiu społecznym i politycznym „Metafizyka płci" głoszonej przez Stanisława Przybyszewskiego, który w 1898 r. zaszczepił w środowisku krakowskiej bohemy podstawowe tezy filozofii podporządkowującej ludzką egzystencję sile wszechogarniającego erotyzmu. Kobiety muszą pracować, aby zapewnić byt rodzinie, aby przeżyć. W okresie tym powraca do literatury temat miłości. Zwątpienie i niewiara, rozpacz egzystencjalna, poczucie bezsiły i tęsknota do unicestwienia Pierwsze pokolenie młodopolan zastało już sytuację kryzysową. Kryzys ten opierał się przede wszystkim w niewystarczalności siły rozumu do poznania rzeczywistości. Następuje zwątpienie w role rozumu jako pomocy w rozstrzyganiu egzystencjalnych problemów. Młode pokolenie dostrzega upadek ideałów, ducha i sztuki. Na początku lat 90. Stanisław Przybyszewski powiedział: “My, późno urodzeni, przestaliśmy wierzyć w prawdę”. ,,Błędne Koło” Jacek Malczewski Porównanie (romantyzm a pozytywizm) Przedstawione wcześniej informacje dotyczące tych dwóch epok pozwalają nam na dokładne ich porównanie. Dostrzegamy, że były to bardzo sprzeczne ze sobą epoki. Romantyzm można powiązać z filozofią uczucia, duszy, wiary, a z kolei pozytywizm opierał się na wiedzy, doświadczeniach i badaniach. Na przestrzeni lat inaczej postrzegano takie pojęcia jak Bóg, natura, miłość i praca. Najlepiej te różnice można zrozumieć na przykładach z literatury, porównując bohatera romantycznego (Jacek Soplica ) z bohaterem pozytywistycznym (Stanisław Wokulski). Co pozytywiści przejęli od romantyków? •Ideał patriotyzmu – choć inaczej realizowany. Odrzucając metodę walki zbrojnej, składali hołd powstaniom i ich bohaterom (Prus, Orzeszkowa, Sienkiewicz). •Umiłowanie piękna natury, litewskiego i polskiego pejzażu, motyw polskiego dworku szlacheckiego. •Sentymentalne spojrzenie na romantyzm (Henryk Sienkiewicz). •Szacunek dla romantycznych wieszczów, zwłaszcza dla Adama Mickiewicza. Porównanie ( romantyzm a modernizm) Modernizm to początek Młodej Polski. Zdecydowanie różniła się ona od pozytywizmu, ale w wielu kwestiach była podobna do romantyzmu, przez co często nazywamy tę epokę neoromantyzmem. Wszystkie podstawowe różnice zostały wykazane w poprzednich slajdach. Porównując je dochodzimy do następujących wniosków: Nawrót do tradycji romantycznej polegał na odwróceniu się od bohaterów pozytywistycznych, filozofii pozytywnej, od socjologicznego spojrzenia na życie zbiorowe, od mentalności filistra. Wspólna dla poezji obu epok jest nastrojowość, a także częste dostrzeganie i kształtowanie rzeczywistości. Zarówno według romantyków, jak i modernistów życie psychiczne stanowiło morze tajni i zagadek. Próbowano różnych sposobów, aby je zgłębić. Każda z epok literackich miała i swój specyficzny klimat i własną niepowtarzalną charakterystykę. Także każda wniosła coś nowego, innowacyjnego- postacie, charakterystyczne założenia, idee… Badając kolejne epoki można zauważyć, że część odwoływała się do uczuć, a połowa do rozumu. Epoki te zawsze się przeplatały, tak jak na przykład przedstawione w tej prezentacji ROMANTYZM, POZYTYWIZM I MODERNIZM. Dziękujemy za uwagę! Andżelika Bodal Anita Ogeniewska Klasa IIa

W gospodarstwie Wawrzona trwają przygotowania do wyprowadzki — rodzina musi iść w jednak tylko Wawrzonowa, sam gospodarz wyleguje się po topieniu smutków w alkoholu. Kobieta, przechadzając się po gospodarstwie, ubolewa nad losem rodziny i zastanawia się, jak teraz będzie wyglądało ich W Porębie ukazuje obrazek z chłopskiego życia — w realistyczny sposób przedstawia ich obyczajowość i problemy, nie stroniąc od trudnych tematów związanych z przykrymi Stanisław Reymont to jeden z najważniejszych pisarzy młodopolskich, przedstawiciel realizmu i naturalizmu, prozaik, nowelista. W 1924 roku został nagrodzony literacką Nagrodą Nobla za powieść Chłopi.

Filozofia modernizmu to przede wszystkim trzy nazwiska. Schopenhauer tworzył na przełomie wieków XVIII i XIX, ale dopiero pod koniec stulecia przypomniano sobie o jego koncepcjach; Nietzsche; Bergson działali już w drugiej połowie stulecia. Co ich łączy? Filozofia modernizmu to przede wszystkim trzy nazwiska: Schpenhauer, Nietzsche i Bergson. Pierwszy z nich tworzył na przełomie wieków(XVIII i XIX), ale dopiero pod koniec stulecia przypomniano sobie jego koncepcjach. Dwaj następni działali w drugiej połowie stulecia. Tych trzech wielkich myślicieli łączyła potrzeba szukania całkowicie nowych dróg rozwoju filozofii-zupełnie odmiennych niż dotychczasowe. Każdy z nich całkowicie zwątpił w wartość dokonań swoich poprzedników, każdy też starał się „zacząć do samego początku”, aby stworzyć ideę, którą można by przeciwstawić podstawowym założeniom znajdującej się w głębokim kryzysie artykuł aby odblokować treśćFilozofia modernizmu to przede wszystkim trzy nazwiska: Schpenhauer, Nietzsche i Bergson. Pierwszy z nich tworzył na przełomie wieków(XVIII i XIX), ale dopiero pod koniec stulecia przypomniano sobie jego koncepcjach. Dwaj następni działali w drugiej połowie stulecia. Tych trzech wielkich myślicieli łączyła potrzeba szukania całkowicie nowych dróg rozwoju filozofii-zupełnie odmiennych niż dotychczasowe. Każdy z nich całkowicie zwątpił w wartość dokonań swoich poprzedników, każdy też starał się „zacząć do samego początku”, aby stworzyć ideę, którą można by przeciwstawić podstawowym założeniom znajdującej się w głębokim kryzysie kultury. Właśnie świadomość tego kryzysu jest drugim czynnikiem łączącym przywołanych filozofów. Filozofia Schopenhauera, niedoceniana w romantyzmie, przeżywa niezwykły renesans w okresie kryzysu mieszczańskich wartości. Różnej kategorii pesymiści i dekadenci końca XIX wieku wczytywali się w księgi tego niemieckiego myśliciela niczym w katechizm. Przejmowali z nich jednak niezdrowe nauki, jak choćby pogląd, że życie ludzkie jest bezcelowe, podtrzymują je tylko ślepe siły. Świat dla człowieka jest samym piekłem, w którym szatańskie męczarnie zadają sobie nawzajem ludzie. Wyjściem z takiej sytuacji, według propozycji filozofa byłoby odseparowanie się od społeczeństwa i zrezygnowanie z wszelkiego działania i z woli życia, bo i tak szczęcie jest nieosiągalne, gdyż egzystencji ludzkiej towarzyszy uczucie niedosytu, wynikające z niemożliwości zrealizowania pragnień. Ilustracją takiej postawy jest na przykład obraz cierpiącego człowieka w wierszu Staffa „Deszcz jesienny” czy tragicznie dzieje ludzkości w Hymnach Kasprowicza, u poety ujawniło się Schopenhauerowskie współczucie dla człowieczej doli, przechodzące nawet w heroiczny prometeizm. Dał też o sobie znać modernistyczny bunt przeciw Bogu za to, że stworzył zły świat. Filozofia Nietzschego była wyrazem zarówno rozkładu kultury mieszczańskiej jak i próbą wyjścia z tego ideowego kryzysu, jaki zaznaczył się pod koniec XIX wieku w dziedzinie etyki (pewna dewaluacja norm moralnych), w filozofii(zwątpienie w rozumowe poznanie świata) oraz w życiu społecznym i obyczajowym (zakwestionowanie kapitalistycznej ekonomiki, poczucie zagrożenia i osamotnienia jednostki). Ilustracją takiej postawy jest Rodion Romanowicz Raskolnikow, bohater „Zbrodni i kary” Fiodora Dostojewskiego. Bohater popełnia zbrodnię, której konsekwencją jest konieczność popełnienia kolejnej. Przemoc rodzi przemoc. Nigdy nie zabija się dla innych, zabija się zawsze dla samego siebie. Ofiarą zbrodni nie jest faktyczna ofiara, lecz także morderca. Głównym motywem jego morderstwa była chęć sprawdzenia się, bądź udowodnienia, że jest człowiekiem nadzwyczajnym, wyjątkowym-nadczłowiekiem. Pogląd ten znajduje oparcie w filozofii Nietschego, który przyznawał jednostkom wyjątkowym, ponadprzeciętnym wolność absolutną. Nadczłowiek zdaniem niemieckiego filozofa-mógł sobie pozwolić na kwestionowanie wartości moralnych będących fundamentem etyki chrześcijańskiej. Raskolinkow usprawiedliwiał swoje morderstwo, twierdził, że chciał zdobyć pieniądze i dzięki temu pomóc najbiedniejszym mieszkańcom Petersburga. Uważał lichwiarkę za „podłą wesz”, okrutnego człowieka z premedytacją krzywdzącą bliźnich znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej. … Kolejnym wielkim myślicielem w epoce modernizmu był Henryk Bergson, jego zdaniem artysta kieruje się intuicją poznaje świat najgłębiej najpełniej staje się dzięki temu rewelatorem jedynej prawdy. Zarówno poglądy Schopenchauera, Nietzschego, jak i Bergsona miały poważny wpływ na europejską i polską literaturę modernizmu, ponieważ sposób radykalny przeciwstawiały się pozytywistycznemu porządkowi społeczno-moralnemu, budziły one gwałtowne nieraz protesty różnych myślicieli.

A w epoce modernizmu: 96 nowych zadań z linii głównej (jak na razie to najdłuższa linia główna wśród wszystkich epok). Udaj się na Daleki Wschód, na tereny rozciągające się na ponad 11 prowincji. Poznaj możnego Hisao Hito, który prowadzi swój lud przez pełną sukcesów batalię.

Związek Literatury i sztuki w modernizmie. Na czym polega związek Literatury i sztuki w modernizmie??przykłady Modernizm, Młoda Europa, Młoda Polska, neoromantyzm, symbolizm - istnieje bardzo dużo nazw którymi można określać okres końca XIX w. Jednak są to tylko nazwy i nie powinny być dla nas najważniejsze. Prawdziwy problem tkwi w tym czy epoka ta rzeczywiście niosła ze sobą jakieś nowoczesne wartości, na co wskazuje pierwsza nazwa, czy też była tylko zmodyfikowaną kopią jednej z poprzednich epok, o czym świadczy druga. Myślę, że jak w większości przypadków prawda leży gdzieś po środku. Najłatwiej błąd popełnić można używając określenia neoromantyzm w stosunku do całości zjawisk w sztuce. Szczególnie dowodzi temu architektura, którą w ostatnich latach XIX w. najpowszechniej reprezentował styl nazywany secesją. Ma on niewiele wspólnego z królującym w romantyzmie neogotykiem. Z jednej strony widzimy nowe, wyzwolone, często radosne kształty, kolorowe mury, budowle pozbawione symetrii. Z drugiej zaś szare, strzeliste, przygnębiające, molochy przeniesione w niemal niezmienionej formie z średniowiecza. Wprawdzie w obu epokach bardzo popularna była stojąca w opozycji do pozytywistycznej praktyczności, bogata ornamentyka, szczególnie widoczna w architekturze wnętrz, ale była tylko jednym z szczegółów składającym się na ogólny wizerunek stylów, więc nie zmienia to faktu, że architektura jest tą dziedziną sztuki, która odróżnia romantyzm od modernizmu. Również malarstwo, chociaż w mniejszym stopniu, wskazuje na odmienność tych dwóch epok. Wynika to z przełomu impresjonistycznego, który dokonał się w latach siedemdziesiątych XIX w. Od tamtego momentu powstało wiele nowych technik malarskich, które nie miały żadnych odpowiedników w czasach wcześniejszych. W modernizmie tworzyli głównie impresjoniści, secesjoniści i symboliści. Porównując obrazy tych dwóch epok możemy jednak zauważyć dość istotne podobieństwo. Tkwi ono nie w sposobie malowania, ale w tematyce i w podejściu artysty do sztuki. Nie dokładne przedstawienie rzeczywistości jest dla niego najważniejsze, ale oddanie uczuć i pewnego, trudnego do uchwycenia klimatu. W dodatku klimat ten w obu epokach jest zadziwiająco podobny. Może mniej widać to u francuskich impresjonistów, ale za to wyraźnie odczuwa się, patrząc na obrazy Malczewskiego czy Wyspiańskiego. Zupełnie inna sytuacja panuje w muzyce modernizmu. Tam określenie neoromantyzm nie budzi żadnych wątpliwości i jest powszechnie stosowane. Tyle, że nie obejmuje ono całości zjawisk muzycznych epoki, ale tylko jeden z nurtów. Styl ten zrodził się w Niemczech i wpływał na kompozytorów całej Europy. Muzyka tworzących w duchu neoromantyzmu Wagnera, Brucknera, Wolfa - czołowych kompozytorów tamtych czasów charakteryzowała wzniosłość i patetyka. Najważniejszym, decydującym wyznacznikiem epok jest zawsze literatura. Problem z literaturą modernizmu polega na tym, że jest ona bardzo różnorodna i pełna sprzeczności. Dobitnie pokazuje to L. Staff który był sztandarowym przedstawicielem nurtu dekadenckiego, a już po kilku latach aktywnie propagował wzorce antyczne i klasycystyczne. Nie mniej jednak zaistniało pod koniec XIX w. wiele zjawisk, które pozwalają modernizm nazwać neoromantyzmem. Podobieństwo tych epok wzmacniane jest dodatkowo przez kontrast jaki obie tworzyły z dzielącym je pozytywizmem. Bez wątpienia szalenie ważny wpływ na charakter zarówno romantyzmu, jak i modernizmu miał stosunek do nauki. Historia powtórzyła się niemal w nie zmienionej formie. Oto po bujnym rozwoju, wspaniałych odkryciach okazuje się, że nauka musi nagle ustąpić mistycyzmowi, okultyzmowi, parapsychologii, intuicji. Podejście takie w obu epokach miało mocne podstawy filozoficzne. W romantyzmie tworzył je przede wszystkim Schelling, w modernizmie Bergson. Odbiło się to bardzo wyraźnie w twórczości ówczesnych pisarzy. Doskonale znane są Mickiewiczowskie zjawy, bądź diabły Słowackiego. Teraz pod koniec XIX w. bohaterami literackimi znowu stają się postacie nie z tego świata. Baudelaire w swojej poezji wychwalał szatana, Wyspiański wzorując się na Dziadach umieścił w Weselu duchy zmarłych przodków. Drugą cechą łączącą obie epoki była wizja poety. Nie był on zwykłym człowiekiem. Nie mieścił się w ramach społecznych. Na jego barkach spoczywało trudne zadanie ujawniania prawd tego świata. Był swego rodzaju kapłanem. Takie poglądy przedstawiają Mickiewicz w Małej improwizacji, Baudelaire w Albatrosie, Przybyszewski w Confiteor. Każdy z tych trzech artystów pokazuje ten problem trochę inaczej. Jeden stawia poetę na równi z bogiem, drugi pokazuje go jako nie pasującego do społeczeństwa, trzeci zupełnie oddziela go od publiki, ale u wszystkich najważniejsze jest, że stanowi on jednostką odrębną, należy do innego, lepszego gatunku. Naturalną konsekwencją takich poglądów była zupełna zmiana popularności różnych gatunków literackich. Wprawdzie fenomen powieści nie zdążył jeszcze do końca przeminąć i nadal była ona chętnie czytana, ale to właśnie poezja, podobnie jak w romantyzmie, stała się najważniejszym środkiem wyrazu. Do łask powrócił również niemal nieobecny w pozytywizmie, a jakże powszechny na początku XIX w. dramat. W Polsce najwybitniejszym kontynuatorem tradycji Krasińskiego, Słowackiego i Mickiewicza był Stanisław Wyspiański. Jego najsłynniejsze dzieło - Wesele wiele motywów czerpie z romantycznych Dziadów. Dwoma głównymi nurtami końca XIX w. były symbolizm i dekadentyzm. Jeśli przyjrzymy się dokładniej to zobaczymy, że ich zalążki znajdują się właśnie w romantyzmie. Praojca symbolizmu w Młodej Polsce widziano w Słowackim. I. Matuszewski, wskazuje na niego jako na poetę, który "często posługiwał się metodą sugerowania stanów psychicznych za pomocą obrazów wywołujących skojarzenia nastrojowe. Z kolei tak powszechne naśladowanie technik Słowackiego wynikało z pewnej legendy, która wyrosła wokół jego osoby. Przez wielu Polaków uznawany był za duchowego patrona modernizmu. Widzieli w nim samotnego indywidualistę, cierpiącego artystę, który był przecież wzorem osobowościowym nie tylko romantyzmu, ale także epoki końca wieku. Dekadentyzm jako drugi nurt również nie był niczym nowym. Z bardzo podobnymi postawami, tyle że w nieco łagodniejszej formie, mieliśmy do czynienia prawie sto lat wcześniej, kiedy to w Europie zapanował werteryzm. Tak samo jak dekadentyzm objawiał się odczuciem niesprawiedliwości istniejących norm społecznych, poczuciem wyobcowania wśród społeczeństwa, wiecznym niepogodzeniem się ze światem. Tak samo dekadenci jak i "werteryści" szukali ukojenia w kontemplowaniu natury, sztuki i piękna. I tak samo często ukojenia tego nie znajdowali, więc jedyne wyjście widzieli w samobójstwie. Widać więc wyraźnie, że romantyzm i modernizm mają ze sobą wiele wspólnego, zwłaszcza w dziedzinie literatury. Oczywiście istnieją także liczne różnice pomiędzy tymi dwoma epokami, ale nie zmienia to faktu, iż są one sobie najbliższe. Tak więc mowa o neoromantyzmie jest w znacznej mierze uzasadniona, zwłaszcza kiedy uświadomimy sobie, że przedrostek neo- oznaczy nowy. Nowy romantyzm wcale nie musi, a wręcz nie powinien być dokładną kopią oryginału. Używając określenia neoromantyzm trzeba również pamiętać, że nie jest on synonimem modernizmu. Ten drugi określa epokę wkładając ją w ramy czasowe, pierwszy określa styl tej epoki, a dokładnie jeden z nich. filozofię nowożytną, filozofię współczesną. Filozofia nowożytna obejmuje częściowo renesans (jako epokę przejściową), XVII i XVIII oraz początek XIX wieku (datą graniczną jest często śmierć Hegla w 1831) [5]. W ramach tak rozumianej filozofii nowożytnej wyróżnia się renesans, wczesną nowożytność, oświecenie, okres

Głód życia to zbiór dziewięciu opowiadań Eleonory Kalkowskiej, wydany w 1904 roku pod pseudonimem „Ire ad Sol”. Utrzymany w młodopolskiej estetyce cykl podejmuje tematy życia, śmierci i sztuki, pozostając blisko nietzscheańskiej i bergsonowskiej filozofii. Kalkowska porusza w swojej prozie problemy społeczno-obyczajowe — bohaterowie i bohaterki opowiadań cierpią na nieuleczalne choroby, doświadczają nędzy i nierówności społecznych, a jednocześnie nieustannie walczą o życie, które stanowi dla nich wartość nadrzędną, samą w sobie. Do tego życia narratorka zwraca się w pisanym prozą poetycką Wstępie, stanowiącym modlitwę dziękczynną do sił natury, witalności, władających ziemią odwiecznych z niemieckim ruchem emancypacyjnym autorka podnosi sprawę sytuacji społecznej kobiet, które u progu XX wieku uzyskują głos w kwestii równouprawnienia, pracy i samorealizacji. W opowiadaniu Dziecko uobecniony zostaje konflikt wewnętrzny kobiety-matki, opiekującej się śmiertelne chorym dzieckiem i kobiety pragnącej rozwijać się zawodowo, debiutującej na scenie teatralnej. Z kolei historia bohaterki Odwiecznego prawa, młodej lekarki, ukazuje problemy związane z wyzwoleniem kobiecej świadomości w zakresie cielesności i naturalnych, biologicznych praw determinujących decyzje życiowe.

Stefana Swieżawskiego ideał (kształcenia i wychowania) historyka filozofii i jego związki ze Szkołą Lwowsko-Warszawską i jej ideałami Witold Brzeziński Kryzys filozofii pozytywistycznej Å‚Ä…czy siÄ™ z kryzysem kryteriów realistycznych w literaturze. Poezja wysuwa siÄ™ na miejsce szczególnie eksponowane, elementy liryczne wnikajÄ… do dzieÅ‚ narracyjnych, ich obecność powoduje rozluźnienie reguÅ‚ kompozycyjnych w dziedzinie powieÅ›ci i rozrost eseistycznego zdobnictwa w krytyce literackiej. Dramaturgia nawraca do swobodnych otwartych form, wypróbowanych już przez romantyzm, do synkretycznego Å‚Ä…czenia cech rodzajowych. Literatura w coraz mniejszym stopniu odbija Å›wiat, coraz bardziej staje siÄ™ celem sama dla siebie, kreuje wÅ‚asne prawa asocjacyjne, rozrywa zwiÄ…zki przyczynowe miÄ™dzy zdarzeniami. Wszystkie te zjawiska wystÄ™pujÄ… nie tylko bezpoÅ›rednio w twórczoÅ›ci, ale i w programach artystycznych oraz towarzyszÄ…cych im dyskusjach. Ważnym elementem dla rozwoju filozofii byÅ‚o odkrycie i fascynacja orientem: Indiami, Chinami, JaponiÄ… oraz religiami: hinduizmem, buddyzmem; stÄ…d też w filozofii pojawiÅ‚o siÄ™ pojÄ™cie absolutu, idealnego, nierozpoznawalnego bytu, który zastÄ…piÅ‚ pojÄ™cie osobowego Boga Filozofia F. Nietzschego Fryderyk Nietzsche W latach, w których powstawaÅ‚y arcydzieÅ‚a realizmu polskiego, na horyzoncie europejskim zaznaczaÅ‚ siÄ™ już kryzys filozofii pozytywistycznej. Pierwsze sygnaÅ‚y buntu spotykamy u Fryderyka Nietzschego (1844—1900), filozofa uformowanego przez ideÄ™ ewolucjonizmu i postulaty naukowoÅ›ci, ale przezwyciężajÄ…cego zwiÄ…zane z nimi ograniczenia myÅ›lowe i gÅ‚oszÄ…cego w głównym okresie swej twórczoÅ›ci kult indywidualizmu. HasÅ‚em Nietzschego staÅ‚o siÄ™ „przewartoÅ›ciowanie wszystkich wartoÅ›ci", gÅ‚oszenie prymatu życia nad rozważaniami abstrakcyjnymi i nad tradycyjnÄ… moralnoÅ›ciÄ…. PisaÅ‚ on albo w stylu lapidarno-aforystycznym, przypominajÄ…cym formÄ™ moralistów francuskich wieku XVII, albo prozÄ… rytmicznÄ… o bogatej obrazowoÅ›ci, w której poszczególne obserwacje i tezy stawaÅ‚y siÄ™ symbolicznie wieloznaczne. Centralnym — tak z punktu widzenia refleksyjnego, jak formalnego — dzieÅ‚em jest "Tako rzecze Zaratustra". Postać twórcy religii perskiej, Zoroastra (Zaratustry), staÅ‚a siÄ™ tu pretekstem poetyckim, w istocie jest on sobowtórem autora, wyrazicielem jego protestu przeciw strukturze kultury europejskiej. Nietzsche byÅ‚ z wyksztaÅ‚cenia filologiem klasycznym, toteż czÄ™stÄ… sferÄ… skojarzeÅ„ sÄ… u niego tradycje i mity antyczne. gÅ‚osiÅ‚ hasÅ‚a: Nierówność spoÅ‚eczna - ludzie dzielÄ… sie na "podludzi" i "nadludzi". Ci drudzy byli antidotum na mÅ‚odopolskie nastroje. NadczÅ‚owiek jest zdolny do samorealizacji, odnajdujÄ…cy siÅ‚Ä™, moc, hart ducha, zdolny do przeciwstawiania siÄ™ niewolniczej moralnoÅ›ci, krÄ™pujÄ…cej życie cżłowieka. Podludzie to tÅ‚um, motÅ‚och, zdecydowana reszta spoÅ‚eczeÅ„stwa. Brakuje im woli twórczej, ich życie ustala moralność, religia, normy spoÅ‚eczne. SÄ… niewolnikami kulturowych form, w przeciwieÅ„stwie do tych, którzy butnujÄ… siÄ™ i sÄ… panami samych siebie. Dwie postawy życiowe: apolliÅ„ska - zrównoważona, harmonijna, poddajÄ…ca siÄ™ interpretacji intelektualnej; Dążenie do obrazowania Å›wiata, tworzenia jego pozoru, który przesÅ‚ania prawdÄ™ o życiu i przez to pomaga je znosić. Z żywioÅ‚u apoliÅ„skiego wyrastajÄ… sztuki obrazowe – poezja, malarstwo i rzeźba. dionizyjska - dynamiczna, destrukcyjna, urzeczywistniajÄ…ca siÄ™ przez szaleÅ„stwo wyobraźni, znoszenie granic, istota życia, dzika nieokreÅ›loność, chaotyczność i nieokieÅ‚znanie; Nietzsche jako czÅ‚owiek i jako filozof wybraÅ‚ wariant dionizyjski. Kult życia - życie to wartość autonomiczna, bo dopiero czÅ‚owiek silny, wyzwolony, peÅ‚en energii potrafi docenić jego znaczenie i udzdrowić kulturÄ™. Wolność - posiada jÄ… ten, kto potrafi jÄ… sobie zapewnić. Relatywizm poznawczy. Nietzsche za prawdÄ™ uznawaÅ‚, to co sÅ‚uży życiu. CzÅ‚owiek z subiektywnych doznaÅ„ tworzy imaginacjÄ™ Å›wiata. Relatywna jest również Etyka, która stanowi pochodnÄ… ludzkiej natury. W utworze "Tako rzecze Zaratustra" zakwestionowaÅ‚ WartoÅ›ci filozofii chrzeÅ›cijaÅ„skiej i demokracji - Altruizm, Wolność, Równość, litość - uważaÅ‚ je za "etykÄ™ niewolników", w nich upatrywaÅ‚ Upadek kultury. MÅ‚ode pokolenie byÅ‚o zafascynowane filozofiÄ… Nietzschego. WyobraźniÄ™ pociÄ…gaÅ‚ skrajny indywidualizm, tak odmienny od dawniej obowiÄ…zujÄ…cego jako norma wartoÅ›ci podporzÄ…dkowania jednostki spoÅ‚eczeÅ„stwu. OpierajÄ…c siÄ™ na dzieÅ‚ach Nietzschego, przeciwstawiano siÄ™ moralistycznym tendencjom realizmu mieszczaÅ„skiego, tradycyjnym rozróżnieniom dobra i zÅ‚a. Å»ycie stawaÅ‚o siÄ™ autonomicznym celem, zwÅ‚aszcza życie aktywne. ByÅ‚ to poglÄ…d na Å›wiat programowo optymistyczny. W krÄ™gach radykalistów intelektualnych popularnosć Nietzschemu zapewniÅ‚a krytyka mieszczaÅ„stwa, gÅ‚upoty i moralnoÅ›ci filistrów. Jego filozofiÄ™ cechowaÅ‚ arystkoratyzm i hasÅ‚o walki ze sÅ‚aboÅ›ciÄ… (Werder hart! - bÄ…dżcie tawrdzi!), bÄ™dÄ…ce ukrywanymi atyhumanistycznymi i antydemokratycznymi tendecjami czasów imperializmu. Polski poeta Ludwik Krzywicki pisaÅ‚ w 1899: JeÅ›li pragniecie wskrzeszenia epoki dawnych bohaterów, to stwórzcie warunki, ażeby każdemu dano miesce wedÅ‚ug uzdolnieÅ„ i skÅ‚onnoÅ›ci, każdÄ… zaÅ› zdolność oceniono wedÅ‚ug zasÅ‚ug rzeczywistych. PowoÅ‚ajcie do istnienia odpowiedzialność imiennÄ…, a patrzcie Å›miaÅ‚o w oczy tej wielkiej prawdzie, iż ludzie ludziom nie sÄ… równi. Tym przykazaniem zwiastujÄ™ wam nie panowanie bestii blondynowej Nietzschego, jeno Å›wit braterstwa. Filozofia Artur Schopenhauer To, co byÅ‚o wspólne generacji modernistów, zwracaÅ‚o siÄ™ przeciw realizmowi i racjonalizmowi, ale w obrazie prÄ…dów charakterystycznych dla epoki wystÄ™pujÄ… dwie różne tendencje emocjonalne. Optymistycznej wizji Nietzschego trzeba przeciwstawić pesymizm filozofii Artura Schopenhauera (1788—1860). Główne dzieÅ‚o Schopenhauera, "Åšwiat jako wola i wyobrażenie", traktowaÅ‚o zjawiska dostÄ™pne poznaniu zmysÅ‚owemu jako zÅ‚udÄ™. Autor wprowadzaÅ‚ w ten sposób do myÅ›li europejskiej metafizykÄ™ indyjskÄ…. UważajÄ…c Å›wiat zewnÄ™trzny za niepoznawalny obiektywnie, wskazywaÅ‚ na innÄ… drogÄ™ poznania — na wiedzÄ™ czÅ‚owieka o samym sobie. Mówi nam ona, że jesteÅ›my wolÄ…. Introspekcja jako metoda konstruowania obrazu Å›wiata i życia prowadziÅ‚a Schopenhauera do wniosków pesymistycznych. CzÅ‚owiekiem rzÄ…dzi bezrozumny popÄ™d, który nigdy nie może być w peÅ‚ni zaspokojony — towarzyszy mu lÄ™k przed Å›mierciÄ…. Zderzenie tych dwóch siÅ‚ wewnÄ™trznych czyni życie mÄ™kÄ…. Możemy siÄ™ z niej wyzwolić na dwa sposoby: zdÅ‚awić w sobie pÄ™d życia, porzucić pragnienia, wyrzec siÄ™ wszelkiej woli, zaniechać dziaÅ‚aÅ„, zatopić siÄ™ w niebycie - innymi sÅ‚owy, popaść w stan nirwany - zaczerpniÄ™ty z kultury indyjskiej termin oznaczajÄ…cy stan miÄ™dzy życiem a Å›mierciÄ…, stan totalnego spokoju wewnÄ™trznego poddać siÄ™ kontemplacji Estetyki, Sztuki, PiÄ™kna i Filozofii - to daje nam namiastkÄ™ jakiejkolwiek satysfakcji i wyzwolenia siÄ™ z niewoli Ostatecznym rozwiÄ…zaniem jest oczywiÅ›cie Å›mierć. WpÅ‚yw Schopenhauera na rozwój filozofii byÅ‚ mniejszy niż na rozwój sztuki. W dramatach muzycznych Ryszarda Wagnera znajdujemy wiele wÄ…tków nawiÄ…zujÄ…cych do Schopenhauerowskiego krÄ™gu woli, popÄ™du, lÄ™ku i bólu. W twórczoÅ›ci MÅ‚odej Polski możemy odnaleźć liczne inwokacje do Å›mierci, Hymn do Nirwany, apoteozy samobójstwa jako wyzwolenia, opisy udrÄ™czeÅ„ psychicznych spowodowanych przez popÄ™d erotyczny; rodowód tych motywów jest bezpoÅ›rednio lub poÅ›rednio zwiÄ…zany z deterministycznym pesymizmem Schopenhauera. Filozofia Henri Bergson MetafizykÄ™, odrzucanÄ… kategorycznie przez pozytywizm, odnowiÅ‚ i unowoczeÅ›niÅ‚ filozof francuski Henryk Bergson (1859—1941); krytykujÄ…c intelekt i racjonalizm jako główne lub jedyne źródÅ‚o poznania, wskazujÄ…c na niewystarczalność doÅ›wiadczenia, uznaÅ‚ intuicjÄ™ za cenny sposób bezpoÅ›redniego poznania i ujmowania rzeczywistoÅ›ci zarówno zewnÄ™trznej, jak i wewnÄ™trznej, czyli ludzkiej jaźni. Podstawowym zaÅ‚ożeniem koncepcj bergsonizmu jest istnienie tajemniczej siÅ‚y życiowej - "élan vital", utrzymujÄ…cej Å›wiat w nieskoÅ„czonym ruchu. SiÅ‚a ta, różni siÄ™ od schopenhauerskiego pÄ™du prowadzÄ…cego do unicestwienia i samozagÅ‚ady - jest raczej motorem naszych dziaÅ‚aÅ„. Jest ona również zasadÄ… istnienia Å›wiata - przejawia siÄ™ we wszystkich formach bytu, jej zmienność i dynamika odziwerciedla siÄ™ w rzeczywistoÅ›ci, którÄ… napÄ™dza. Inne filozofie Zygmunt Freud Ważne zmiany zaszÅ‚y również w psychologii. Lekarz austriacki Zygmunt Freud (1856—1939) rozpoczÄ…Å‚ od studiów nad przyczynami chorób nerwowych, nastÄ™pnie, gromadzÄ…c obserwacje kliniczne, zbudowaÅ‚ teoriÄ™ o dwoistym charakterze życia psychicznego, Å›wiadomym i nieÅ›wiadomym. W psychoanalizie Freuda doniosÅ‚Ä… rolÄ™ grajÄ… motywy erotyczne jako czynniki warunkujÄ…ce ludzkie postÄ™powanie. Literatura skorzystaÅ‚a z tej sugestii, dokonujÄ…c znamiennych przesunięć zarówno w hierarchicznym ukÅ‚adzie tematów, jak i w konkluzjach wartoÅ›ciu Karol Marks i Fryderyk Engels Od innej, ważniejszej historycznie niż metafizyka strony przezwyciężaÅ‚ pozytywistycznÄ… hierarchiÄ™ wartoÅ›ci materializm dialektyczny Karola Marksa (1818—1883) i Fryderyka Engelsa (1820— —1895). Metafizyce jako filozofii absolutu przeciwstawiali twórcy socjalizmu naukowego dialektykÄ™ jako filozofiÄ™ zmiennoÅ›ci bytu. Nie ograniczajÄ…c siÄ™ do badania przyrody, jak materialiÅ›ci mechanistyczni, w centrum badawczej uwagi stawiali zjawiska spoÅ‚eczne. Tworzyli wiÄ™c materializm historyczny;, filozofia stawaÅ‚a siÄ™ zarazem dziaÅ‚aniem politycznym, narzÄ™dziem skutecznej walki o przemianÄ™ Å›wiata, czynnikiem przyspieszajÄ…cym aktywnÄ…, rewolucyjnÄ… walkÄ™ klasy robotniczej przeciw ustrojowi kapitalistycznemu. Bibliografia "MÅ‚oda Polska - literatura polska", PZWS, Warszawa 1972 LesÅ‚aw Eustachiewicz "MÅ‚oda Polska. Charakterystyka okresu i wybór tekstów", WSiP, Warszawa 1982 historyka filozofii i jego związki ze Szkołą Lwowsko-Warszawską i jej ideałami Artykuł jest poświęcony ideałowi historyka filozofii, jaki nakreślił w swych pracach Stefan Swieżawski (1907--2004). W odniesieniu do tego problemu podjęto przede wszystkim dwie kwestie. Pierwsza z nich to odtwo - rzenie owego ideału.

Związki literatury i malarstwa. Związki literatury i malarstwa Inspiracja - Natchnienie, zapał twór¬czy, poddawanie myśli, wywieranie wpływu, sugestia; inspirować - pobu¬dzać twórczo; o inspiracji malarstwem można mówić wówczas, gdy jest ono twórczo wykorzystane w literaturze. poleca 84 %. Wiedza o kulturze.

.